Секој во Бугарија што ги поставува прашањата за заедничка историја и согласност меѓу Скопје и Софија, за заеднички идентитет меѓу двете земји (макар и во минатото), треба да ја има во предвид неизбежната околност дека овој човек – Христијан Мицкоски – и неговата партија порано или подоцна ќе се вратат на власт во Македонија. Во деценијата до 2001 година, ВМРО-ДПМНЕ беше партија на македонските националисти, во која меѓу широките средини битисуваше јасното сознание за заедничкото народностно потекло на Бугари и Македонци, разделени од промените на европскиот 20 век. Имено како резултат на оваа јасно осознавање на историските реалности, стана возможно потпишувањето на заедничката декларација меѓу двете земји под премиерите Иван Костов и Љубчо Георгиевски во 1999 година.
Под следното раководство на ВМРО -ДПМНЕ, инфраструктурата на власта во Скопје, наследена од југословенското минато (под директно раководство – како и обично – на Белград), вложи систематски и успешни напори да ја претвори партијата-наследник на бугарското национално ослободување движењето во Македонија во основен и радикален агент на антибугарска политика во македонската држава. За време на премиерот Груевски, постулатите на заедничката декларација од 1999 година беа целосно заборавени, изолацијата меѓу Бугарија и Република Македонија се продлабочи (со помош на еден определен вид вечно дежурни ʺпатриоти“ во Софија), а геополитичката ориентација на режимот во Скопје се фокусираше целосно на приоритетни.односи со Анкара, Москва и – полускриено – со Белград. Сите заеднички проекти со Бугарија – на чело со автопатот по Коридор 8 – беа блокирани, двостраните односи беа практично замрзнати. Режимот на Груевски и ДПМНЕ преземаа целостна стратегија за промена на идентитетот на македонското општество преку ново препишување на историјата во насока на ʺантички идентитет“ или ʺантиквизација“.
Упатувањето на македонскиот идентитет кон антиката има за цел уште подлабоко отуѓување на денешните Македонци од Бугарите и Бугарија. Од друга страна, официјалната државна доктрина на ʺантиквизација“ успешно го блокира долгорочно секое признавање на македонската држава од Атина, што – во крајна линија – го блокира и нејзиното членство во НАТО и ЕУ. Кој е основниот добитник од сето ова? Очигледно, Москва и Белград. За Белград е важно Скопје да не добие членство во ЕУ пред Србија. А за Русија е од клучно значење оската Атина-Скопје-Белград да продолжи да функционира како спроводник на руските стратешки интереси на на Балканот и како изолатор за Балканот од предвидлива европска и атлантска перспектива.
Ве потсетувам на сето ова затоа што во Софија многумина забораваат – или им е корисно да забораваат дека секој договор за идентитетски прашања од заеднички карактер со Скопје не вреди ни колку хартијата на која е напишан. Па нели во 1999 година, во заедничката декларација, решивме серија клучни прашања меѓу двете земји токму на идентитетски план! Вклучително взаемното откажување од ʺмалцинскиʺ претензии-во името на двостраните односи фокусирани на индивидуалните права на граѓаните. Под Груевски, декларацијата беше закачена да почива во плакарот.
Во односите со Македонија, софиjските управници сакаат да стапнуваат една и иста мотика, упорно и настојчиво – или некој од надвор безмилостно ги тера да го прават. Тие потпишаа еден двостран договор со Република Македонија (август 2017 година), во кој нивните омилени ʺпрашања за идентитетот“ добија најопшти формулации и тешко ангажирачки со сериозна одговорност која и да е од земјите. Како резултат на тоа, во Скопје, сосема спокојно изјавуваат дека не потпишале ништо од она што Софија претендира да е ангажман на македонската страна. Но, нека за миг да си претставиме, дека во Скопје ги прифаќаат сите бугарски претензии – кои се уште треба поконкретно да бидат формулирани за да формираат база за договор – и се ангажираат да ги почитуваат како обврски на македонската држава. Ветото паѓа, двостраните односи се подобруваат, заемно признатото братство меѓу двете земји ги наоѓа своите длабоки историски мотиви, признати надлежно и од двете држави.
И … по некое време, доаѓа овој симпатичниот Мицкоски на власт. Сметате ли, дека ќе постапи со бугарско-македонскиот договор и и тие што следат по него (дај Боже!) двострани договори за заедничка историја и идентитет на поинаков начин, а не како Груевски по 2006 година? Не, нема да постапи различно. Спокојно ќе изјави – ʺВие одете, разбирајте се со Заев, кој ви потпиша разни невозможни работи …“ И толку. Ќе го блокираме во преговорите со ЕУ – ако се уште се водат. И тој среќно ќе се отчита во Москва и Белград дека ʺмалиот Шенген“ под покровителство на Кремљ напредува се поуспешно … Што можене да направиме за да не се најдеме уште еднаш во класичната бугарска ситуација – изјале сол, боја , и платиле 100 гроша? Да не излезе дека сме воделе битка, која имала многу висока цена – вклучително цената на добрите односи меѓу обичните луѓе во Бугарија и РС Македонија – чии резултати (ако постигнеме такви) повторно се лизгаат како песок меѓу нашите прсти?
Мислам дека е разумно да направиме неколку работи. Прво, да ги операционализираме своите идентитетски барања кон Скопје на конкретно политичко, правно и дипломатско ниво. Да сакаме да признаат ʺзаедничка историја“ не означува ништо во сферата на меѓудржавните односи – особено на Балканот. Можеме да бараме од Скопје официјално да се откаже од конкретни антибугарски постулати во официјалната државна доктрина наследена од Југославија и адаптирана на статусот на независна држава. Може да бараме официјално да се признае определена содржина на конкретни историски настани (со ризикот истиот ʺМицко“ еден ден да се одметне). Можеме да бараме – и треба да бараме – отворање на досиејата на југословенската УДБА. Да бараме рехабилитација на жртвите од Титовиот терор, малтретирани поради исповеданиот бугарски идентитет. Можеме да побараме признаен статус на Бугарите во РС Македонија – меѓу другите ʺнароди“ – ако процениме дека од гледна точна на нашиот национален интерес тоа е неопходно.
Според мене, најважното е да бараме да се случат работи во двостраните односи меѓу Софија и Скопје што не се реверзибилни – кој и да дојде на власт. Како брзата изградба на автопатот и железничката линија Софија-Скопје-Тирана-Драч како предуслов за бугарскиот глас во корист на вврочленството за Скопје и Тирана. Треба да бараме одреден статус на бугарските инвестиции во Македонија – не е лошо да се проучат методите и средствата со кои грчкиот капитал масовно навлезе во Македонија во последните 25 години. Неопходно е да потпишеме конкретни договори за медиумска, образовна и културна соработка – со културни центри во неколку градови од двете страни, со гарантиран пристап на медиумски продукции и ТВ канали, книжарници, итн. – сите работи за кои зборуваме 30 години, но не правиме ништо конкретно.
Ако успееме да натрупаме определени активи во економска, културна, образовна, медиумска, инфраструктурна соработка, ќе ги поставиме бугарофобите во Скопје и нивните надворешни господари во една потешка ситуација, во која ќе треба да ги зграпчат копачите и да рушат – автопат, железничка линија , книжарница., да сопираат ТВ -програми, итн. Не е невозможно, но е потешко, отколку да дојдат како Груевски и да кажат – ʺТоа што ви го потпиша Љубчо нема да се случи“ … “
Некој би рекол – тоа е толку едноставно и близу до умот. Глупави ли сме, што не го правиме. Има и глупави меѓу нас, има и такви инспирирани од невозможни работи. За жал, има и многу оператори на туѓу интереси. Без овие оператори, не можеме да си објасниме како една подарена на Бугарија од нејзините европски и атлантски сојузници победа- можноста за двостран договор, кој ги решава спорните прашања меѓу Софија и Скопје – може да се изгуби на таков арогантен, безмозочен и хаотичен начин. Добрите односи меѓу Бугарија и Македонија беа – и се евроатлантска стратегија за интеграција на Балканот во обединета Европа. Тековниот конфликт меѓу двете земји е стратегија на Москва и Белград за отцепување на Балканот од Европа во корист на ʺМал Шенгенʺ и нова пост-југословенска утопија под српска хегемонија. Во Европа исто има сили кои не се ентузијазирани од интеграцијата на Балканот по моделот на евроатлантското партнерство. Во 2018 година, претседателот Макрон беше против започнување преговори со Скопје и Тирана. Денес дури и нема потреба да е против – ние сме против, претставете си … Така губиме време, а Москва, Париз и Белград добиваат време. Бугарија сама си го гради кафезот на геополитичка изолација, во која може да биде поставена ако не си ги отвори очите. Да се надеваме дека времињата на ʺмалите антанти“ поминаа … Да се надеваме … Тој Господ дава, но во кошара не внесува …
–––––––––––
Огнјан Минчев-бугарски политиколог, доктор по социолошки науки
